We duiken in het werk van een man die dacht de filosofie eens en voor altijd te hebben opgelost, alleen om later zelf zijn grootste criticus te worden. Wittgenstein’s invloed op de filosofie – van de Tractatus Logico-Philosophicus tot de Philosophische Untersuchungen – kan moeilijk worden overschat.

In annus mirabilis 1922 werd de wereld verrast met de verschijning van een geschriftje dat de analytische filosofie op haar kop zette. Voor een belangrijk deel ontstaan in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, had het als auteur een telg van degene die op dat moment gold als rijkste man van de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie: de staalmagnaat Wittgenstein. Zoon Ludwig had echter zijn hele erfdeel afgeslagen en was in plaats daarvan naar Engeland vertrokken om vliegtuigbouwkunde te studeren. Toen hij daar enkele vakken bij de vermaarde filosoof Bertrand Russell volgde, was hij verkocht aan de logica. Russell publiceerde de weerslag van de verkenningen van zijn protégé op dit gebied in een tweetalige (Engels-Duitse) editie. Toch zou deze beweren dat zijn beschermheer hem niet echt had begrepen.

Ook ‘thuis’ in Wenen raakten wetenschappers van diverse pluimage begeesterd van het kleine, maar moeilijk doorgrondelijke geschriftje. Zij begonnen de Weense Kring van het logisch positivisme van de ‘wetenschappelijke wereldbeschouwing’. Toen zij hun inspirator verzochten, deel te nemen aan hun Kring, wees deze dat echter af, met de mededeling dat ook zij van zijn geschrift “niets hadden begrepen”.

Ludwig was de – de nodige hoogmoed suggererende – overtuiging toegedaan, met zijn geschriftje “de problemen van de filosofie eens en voor al te hebben opgelost”. Rigide als hij was – je zou ook kunnen zeggen: consequent – verbond hij daaraan de conclusie dat hij “nu iets anders moest gaan doen”. In lijn met zijn ascetische – je zou ook kunnen zeggen: masochistische – ideaal, besloot hij daarom, dorpsonderwijzer te worden in Nieder-Österreich, en toen hij daarbij in conflict raakte met de ouders van zijn pupillen, tuinman in een klooster.

In de tussentijd begon het echter aan hem te knagen dat zijn vermeende ‘oplossing van de problemen van de filosofie’ misschien toch niet zo definitief was als hij aanvankelijk had gedacht. Zo werd hij – in lijn met zijn masochistische ideaal – de strengste zelfcriticus. Schoorvoetend keerde hij terug naar de Universiteit van Cambridge, waar Russell hem binnenhaalde als de verloren zoon. En daar begint de Odyssee van ‘Wittgenstein II’, die ditmaal misschien werkelijk ‘de filosofie ten grave zou dragen’.

Globale indeling

Tractatus logico-philosophicus
sessie 1: beeldtheorie van de taal, logisch atomisme, Sagen / Zeigen
sessie 2: ‘Wittgenstein in context’ – de logisch positivisten (resp. Karl Popper), Frege en Russell, ‘continentale referenties’ (Socrates / Plato / Kant / Schopenhauer / Tolstoy)
sessie 3: ‘the linguistic turn’, filosofie als therapie, Wittgenstein en (de) ethiek

Philosophische Untersuchungen
sessie 4: het ‘Augustiniaanse’ beeld van de taal, de notie van ‘taalspelen’
sessie 5: familiegelijkenissen, private language argument, ordinary language philosophy
sessie 6: de filosofische methode, Grammatik, ‘levensvormen’

Praktisch

Elke sessie biedt ruimte voor gezamenlijk lezen, discussie en verdieping. De nadruk ligt niet op formele logica, maar op de filosofische en menselijke inzichten van Wittgenstein. Een bundel met teksten wordt bij aanvang van de cursus verstrekt.

Klaar om mee te gaan op Wittgensteins filosofische Odyssee, zijn zoektocht naar de grenzen van de taal en het denken? Schrijf je in en laat je inspireren door een van de grootste denkers van de 20e eeuw!

N.B. Wanneer je lid bent van de Openbare Bibliotheek Den Haag, ontvang je 10% korting op deze cursus. Vermeld je lidmaatschapsnummer onderaan op het inschrijfformulier in het vakje 'Pasnummer'; de korting wordt dan automatisch verwerkt.

1: vrijdag 9 mei 2025 - 14:00 – Centrale Bibliotheek – Dok B - 4e etage

2: vrijdag 16 mei 2025 - 14:00 – Centrale Bibliotheek – Dok B - 4e etage

3: vrijdag 23 mei 2025 - 14:00 – Centrale Bibliotheek – Dok B - 4e etage

4: vrijdag 30 mei 2025 - 14:00 – Centrale Bibliotheek – Dok B - 4e etage

5: vrijdag 6 jun 2025 - 14:00 – Centrale Bibliotheek – Dok B - 4e etage

6: vrijdag 13 jun 2025 - 14:00 – Centrale Bibliotheek – Dok B - 4e etage